Khó kiểm soát chất lượng, nguồn gốc thuốc bán qua mạng xã hội
Thời gian qua, hình thức bán thuốc, thực phẩm chức năng (TPCN) trên các nền tảng mạng xã hội và livestream trở nên phổ biến. Người bán dễ dàng, người mua cũng “dễ tính”, chỉ thông qua những lời quảng cáo và phản hồi từ các bình luận là sản phẩm có thể đến tay người bệnh.
Ghi nhận của PV Báo Sức khỏe & Đời tối 14/1, trên mạng xã hội Tiktok có tới hơn 100 livestream bán hàng là thuốc, TPCN. Trong những livestream này có đủ hình thức để tiếp cận người tiêu dùng, từ cá nhân, người nổi tiếng cho đến những người mặc áo blouse trắng giống dược sĩ… khiến người tiêu dùng dễ dàng tin tưởng vào các loại thuốc, TPCN được chào bán.
Thực tế hiện nay, trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Zalo, Tiktok,… người dùng không khó để tiếp cận các sản phẩm y dược. Không chỉ các nhà thuốc đẩy mạnh bán hàng online, nhiều cá nhân cũng công khai vi phạm, chào bán các loại thuốc theo quy định phải có bác sĩ kê đơn mới được bán.
Mỗi ngày có hàng nghìn đơn hàng là thuốc, thực phẩm chức năng được các “chiến thần” livestream, “thần y” hay dược sĩ “tự xưng” chuyển đến tay người tiêu dùng mà không thông qua bất kỳ sự kiểm tra, giám sát nào về chất lượng. Do đó, thời gian qua đã có không ít người “tiền mất, tật mang” vì tin theo những lời quảng cáo, mua thuốc trên mạng xã hội để tự điều trị tại nhà.
Theo một chuyên gia lâu năm trong ngành dược, dù các quy định của Luật Dược 2016 và Nghị định 54 hướng dẫn Luật Dược đã quy định về điều kiện bán thuốc, tư vấn, đặc biệt là không được phép bán thuốc kê đơn online nhưng thực tế rất khó để kiểm soát vấn đề này.
Hiện, việc giao dịch hàng hóa online khó có thể kiểm định rõ nguồn gốc, xuất xứ, hóa đơn chứng từ của sản phẩm. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người dân, mà còn khiến nhà nước thất thoát thuế. Chưa kể, người bán online có cơ hội trà trộn những hàng hóa xách tay, hàng cấm, không rõ nguồn gốc để bán cho người dân thông qua mạng xã hội.
Cần có cơ chế kiểm soát bán thuốc online
Dưới góc độ pháp lý, Luật sư Quách Thành Lực – Giám đốc Công ty Luật Pháp Trị (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng, thuốc là một mặt hàng đặc biệt thuộc diện kinh doanh có điều kiện. Tuy nhiên, hiện nay hoạt động kinh doanh thuốc trên các nền tảng mạng xã hội đang diễn ra khá phổ biến và chưa có sự kiểm soát. Điều này không những gây ảnh hưởng trực tiếp sức khỏe, tính mạng người tiêu dùng mà hàng năm còn gây thất thu cho ngân sách nhà nước.
Theo luật sư Quách Thành Lực, tại Điều 33 Luật Dược 2016 quy định, muốn kinh doanh dược phải có Giấy chứng nhận đủ Điều kiện kinh doanh dược. Trong khi đó để có được Giấy này thì cơ sở kinh doanh phải đáp ứng điều kiện về cơ sở vật chất, kỹ thuật và nhân sự theo quy định.
Ngoài ra, Luật Dược 2016 cũng quy định việc dược sĩ tư vấn cho bệnh nhân khi mua thuốc. Cụ thể, tại điều 77 nêu rõ :”Tư vấn trong phạm vi chuyên môn cho người sử dụng thuốc về các biện pháp xử lý khi có dấu hiệu bất thường trong quá trình sử dụng thuốc; Thu thập, báo cáo cho cơ quan có thẩm quyền các thông tin về dấu hiệu bất thường trong quá trình sử dụng thuốc”. Dù đã có quy định vậy nhưng hầu hết các trường hợp bán thuốc trên các nền tảng mạng xã hội hiện không đáp ứng được những quy định trên.
Do đó, luật sư Lực cho rằng, cần sớm có quy định rõ ràng, cùng với đó là chế tài xử phạt để sớm đưa việc kinh doanh thuốc online đi vào quy củ. “Các hoạt động kinh doanh thuốc online hiện chủ yếu theo hình thức tự phát, không tuân thủ các quy định pháp luật về kinh doanh dược, quảng cáo và chưa thực sự có cơ quan nào kiểm soát. Do đó, cần sớm có các quy định rõ ràng hơn với loại hình kinh doanh này để đảm bảo quyền lợi, sức khỏe của người tiêu dùng cũng như tránh thất thu ngân sách nhà nước”, Luật sư Lực cho hay.
Vừa qua Bộ Y tế đã đưa dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Dược, trong đó quy định các cơ sở đã được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược được phép kinh doanh dược theo phương thức thương mại điện tử (thông qua website, ứng dụng bán hàng cài đặt trên thiết bị điện tử của cơ sở; sàn giao dịch điện tử được cấp phép của ngành công thương), nhưng không được thực hiện việc bán hàng trên các nền tảng mạng xã hội, livestream trực tuyến.
Ngoài ra, các cơ sở kinh doanh dược theo các hình thức này phải tuân thủ pháp luật về giao dịch điện tử, quảng cáo, bảo mật thông tin, tư vấn, giao hàng,… Luật sư Lực cho rằng, việc bổ sung những quy định này là cần thiết, đảm bảo giám sát được quy trình, chất lượng thuốc bán ra thông qua các sàn thương mại điện tử. Đồng thời, hạn chế rủi ro tiềm ẩn từ những tài khoản bán thuốc không rõ nguồn gốc trên các nền tảng mạng xã hội.
“Các quy định chi tiết có thể cần thêm thời gian để khi ban hành đảm bảo sát với thực tiễn, tuy nhiên các đề xuất của dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Dược đã quy định rõ hơn về quy trình, cách thức bán thuốc thông qua hệ thống thương mại điện tử. Đặc biệt, quy trình này có sự tham gia của Bộ Y tế, Bộ Công thương và Bộ Thông tin và Truyền thông vào các khâu của việc phân phối thuốc đến người tiêu dùng. Điều này sẽ đảm bảo giám sát chặt chẽ hơn về chất lượng thuốc, việc thực hiện quy định của các cơ sở bán thuốc, đồng thời tránh thất thu thuế đối với Nhà nước”, luật sư Quách Thành Lực cho hay.
Tại dự thảo Luật Dược, Bộ Y tế đề xuất bổ sung quy định “các cơ sở đã được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược được phép kinh doanh dược theo phương thức thương mại điện tử thông qua website, ứng dụng bán hàng cài đặt trên thiết bị điện tử của cơ sở; sàn giao dịch điện tử được cấp phép của ngành công thương đáp ứng điều kiện kinh doanh dược”.
Tuy nhiên, cơ sở kinh doanh dược không được thực hiện việc bán hàng trên các nền tảng mạng xã hội, livestream trực tuyến.
Ngoài ra, các cơ sở kinh doanh dược theo các hình thức online phải tuân thủ pháp luật về giao dịch điện tử; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch trên không gian mạng; bảo mật thông tin của người mua; công khai chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, giấy đăng ký lưu hành, bao bì thương phẩm.
Cơ sở bán lẻ thuốc tư vấn, hướng dẫn cách sử dụng thuốc trực tuyến cho người mua và vận chuyển thuốc theo quy định. Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông và Bộ Công an phối hợp với Bộ Y tế trong việc quản lý kinh doanh theo phương thức thương mại điện tử trong lĩnh vực dược.
